Porosty to organizmy symbiotyczne, składające się z dwóch organizmów: grzyba (mykobiont) i glona lub sinicy (fotobiont). Współpraca między tymi dwoma partnerami sprawia, że porosty są zdolne do przetrwania w różnych warunkach, w tym na skałach, drzewach, glebie i nawet w ekstremalnych obszarach polarnej tundry czy pustyni. Stanowią fascynujący element przyrody, który pełni kluczową rolę w wielu ekosystemach na całym świecie.
Pomimo swojej pozornej skromności, porosty mają unikalne zdolności, które wpływają na funkcjonowanie przyrody i przynoszą szereg korzyści zarówno dla środowiska, jak
i ludzkości.
Poprzez proces fotosyntezy, glony lub sinice w porostach wytwarzają tlen, co jest niezwykle istotne dla utrzymania równowagi w procesach życiowych na Ziemi. Ta zdolność do produkcji tlenu jest kluczowa dla życia na naszej planecie.
Porosty zasiedlające glebę pomagają w jej utrzymaniu, poprawiają strukturę gleby
i zwiększają zdolność do zatrzymywania wody. Ich obecność wpływa na dostępność składników odżywczych dla roślin. Szczególnie znaczenie pełnią w ekosystemach leśnych. Gatunki naziemne wchodzące w skład runa, są ważnym czynnikiem glebotwórczym, stanowią też schronienie i pożywienie dla zwierząt – zwłaszcza bezkręgowców. Ptaki wykorzystują je do budowy gniazd, ponieważ są łatwo dostępne, dobrze maskują i zapobiegają rozwojowi pasożytów. Porosty w lesie są rezerwuarem wody, którą chłoną cała powierzchnią plechy i co bardzo istotne – stopniowo uwalniają, odparowując do otoczenia. Dzięki temu zapewniają odpowiednią wilgotność w lesie i przyczyniają się do kształtowaniu mikroklimatu leśnego.
Porosty osadzone na skałach lub glebie mają zdolność do utrzymania podłoża, co przeciwdziała erozji. Ich struktura pomaga w zatrzymywaniu cząstek gleby, co jest ważne dla ochrony ekosystemów terenów górzystych czy obszarów nadmorskich.
Niektóre porosty zawierają substancje o potencjalnych zastosowaniach medycznych, jak: antybiotyki, przeciwutleniacze czy związki o właściwościach przeciwnowotworowych. Unikatową właściwością porostów jest zdolność do produkowania substancji zwanych kwasami porostowymi. Niektóre z nich nadają porostom właściwości bakteriobójcze lub bakteriostatyczne, inne hamują wzrost nasion i zarodników jeszcze inne są trujące. Właściwości plech porostów były niegdyś wykorzystywane do wyrobu lakmusu i barwników, wykorzystywanych do barwienia tkanin, nici, skór, świec i papieru. Obecność kwasów porostowych w plechach porostów znalazła zastosowanie także w medycynie ludowej i konwencjonalnej. Współczesny przemysł farmaceutyczny wykorzystuje plechy porostów do produkcji preparatów bakterio i grzybobójczych (syropów, tabletek do ssania czy mieszanek ziołowych).
Porosty są doskonałymi wskaźnikami czystości powietrza. Niektóre gatunki są bardzo wrażliwe na zanieczyszczenia atmosferyczne, co sprawia, że obserwowanie ich występowania może dostarczyć informacji na temat jakości powietrza w danym obszarze.
Porosty jako pierwsze reagują na wszelkiego rodzaju przekształcenia środowiska naturalnego, w tym także zanieczyszczenia powietrza, są tzw. bioindykatorami, czyli biologicznymi wskaźnikami. W związku z tym powstała tzw. skala porostowa za pomocą której, poprzez obserwację typów plech porostów rosnących na korze drzew liściastych, można ocenić poziom zanieczyszczenia powietrza na danym terenie. Skala porostowa służy do oceny stężenia SO2 w powietrzu i wyróżnia 7 stref zanieczyszczeń powietrza.
Niestety, porosty są narażone na zmiany klimatu, zanieczyszczenie powietrza i utratę siedlisk, co może wpływać na ich zdolność do przetrwania. Dlatego ochrona tych unikalnych organizmów staje się kluczowym zadaniem dla utrzymania ekologicznej równowagi.
Mimo swojej niewielkiej skali, porosty pełnią niezwykle ważną rolę w przyrodzie. Ich zdolność do adaptacji do różnych warunków środowiskowych i współpracy międzyorganizmowej sprawiają, że są one niezastąpionym elementem ekosystemów na całym świecie. Dlatego ochrona i zrozumienie roli porostów są kluczowe dla zachowania zdrowia naszej planety.
Oprac. na podst. lit.
Natalia Antoniewska
PODR Boguchwała
Galeria
