Podkarpacie – kraina czosnku niedźwiedziego

       Spacerując wczesną wiosną po wilgotnych, lasach liściastych Podkarpacia często możemy zauważyć całe połacie jasnozielonych, wyglądem podobnych do konwalii liści, którym towarzyszy subtelny zapach czosnku. Sprawcą tego aromatu jest nie kto inny tylko czosnek niedźwiedzi (Allium ursinum) – roślina dziko występująca, której najliczniejsze stanowiska znajdują się głównie na południu Polski, w tym właśnie na Podkarpaciu.

       Czosnek niedźwiedzi to jedna z pierwszych wiosennych roślin. W naturze zasiedla cieniste i wilgotne lasy liściaste o żyznych i próchnicznych glebach oraz tereny wzdłuż brzegów rzek i potoków. Najwcześniej na przełomie marca i kwietnia pojawiają się intensywnie zielone, lancetowate liście. Natomiast zebrane w baldachy, białe kwiaty rozwijają się dopiero w maju. Aby się upewnić, czy na pewno mamy do czynienia z czosnkiem niedźwiedzim wystarczy rozetrzeć w dłoniach listek – w przypadku czosnku od razu poczujemy charakterystyczny dla niego zapach.

       Właściwości czosnku niedźwiedziego były znane i cenione już w średniowieczu. Uważano, że był on pierwszym posiłkiem niedźwiedzi budzących się ze snu zimowego, stąd też wzięła się nazwa rośliny. Współczesne badania naukowe potwierdziły bardzo szerokie właściwości lecznicze i prozdrowotne tej rośliny. Czosnek niedźwiedzi może przyczynić się w naszym organizmie do:

• wspierania funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego – obniża poziomu złego cholesterolu i trójglicerydów, a dzięki znaczącej zawartości adenozynydziała przeciwzakrzepowo, reguluje ciśnieni krwi, zapobiega także miażdżycy tętnic,
• pomocy w walce z nowotworami – wysoka zawartość związków siarki powoduje, że jest uważany za jeden z najsilniejszych, naturalnych antyoksydantów, dodatkowo pobudza układ odpornościowy do zwalczania komórek nowotworowych,
• wspierania organizmu w walce z wirusami, bakteriami i grzybami – wykazuje podobne właściwości jak czosnek pospolity,
• wspomagania leczenia chorób o podłożu reumatycznym – jest rośliną o przeciwzapalnych właściwościach, która dzięki związkom siarki wspiera także prawidłowe funkcjonowanie stawów,
• poprawy trawienia – stanowi źródło naturalnych prebiotyków, czyli składników pożywienia, które nie ulegają trawieniu, a pobudzają wzrost lub aktywność korzystnych dla organizmu bakterii obecnych w jelicie grubym,
• wspomagania naturalnych procesów detoksykacji organizmu – usuwa z organizmu metale ciężkie, związki toksyczne i pestycydy – mówi się często, że „czyści krew”.

       Nie należy jednak zapominać, że tak jak w przypadku większości ziół, także i czosnek niedźwiedzi, aby mógł w pozytywny sposób wpłynąć na nasze zdrowie, musi być przyjmowany przez dłuższy czas, a nie jedynie okazjonalnie. Pomóc może w tym fakt, że czosnek niedźwiedzi to także smaczna i aromatyczna przyprawa. I śmiało można powiedzieć, że w ciągu ostatnich kilkunastu lat właśnie jako przyprawa jest odkrywany na nowo. Świeże lub mrożone liście czosnku to doskonały dodatek do zup, mięs i makaronów, białego twarogu oraz innych potraw, a prawdziwą furorę w ostatnim czasie robi pesto z liści.

       Czosnek niedźwiedzi najlepiej spożywać na surowo, bo w takiej postaci cechuje się też najsilniejszymi właściwościami leczniczymi.

       Na jedną rzecz musimy jednak zwrócić uwagę wszystkim osobom próbującym zbierać tę roślinę ze stanowisk naturalnych. Chociaż wydawałoby się, że czosnek niedźwiedzi występuje na Podkarpaciu dość licznie, jest jednak według rozporządzenia Ministra Środowiska z 9 października 2014 r. „W sprawie ochrony gatunkowej roślin” zaliczany do gatunków objętych ochroną częściową. Oznacza to, że nie można go pozyskiwać z naturalnego środowiska bez uzyskania wcześniejszej zgody Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. A i wtedy przy zbiorze należy bezwzględnie przestrzegać pewnych zasad, a mianowicie; „Zbiór musi być ręczny z licznych populacji, wyłącznie na obszarze województw: śląskiego, małopolskiego i podkarpackiego. Należy zostawić nie mniej niż 75% populacji. Nie należy uszkadzać części podziemnych”. Działania te mają zapobiegać masowej, nadmiernej eksploatacji naturalnych stanowisk.

       Jeszcze jedna uwaga. Należy pamiętać, w miarę rozwoju liście czosnku zaczynają matowieć i stają się łykowate, dlatego pozyskuje się tylko młode liście rośliny, do momentu pojawienia się kwiatów. Latem, po przekwitnieniu, roślina stopniowo obumiera i zanika.

Oprac. na podst. lit.

Marta Dobrowolska

PODR Boguchwała